QSDF - Was het iets anders of was het toch str*nt?

Mijn woordenboek heeft bij ‘stercus’ twee opmerkingen: 1. het betekent drek, mest. De tweede is een verwijzing naar Cicero, die iemand, die hij een rotvent vindt, typeert als ‘stercus curiae’, in zo’n typisch retorische draaiformulering, de praeteritio*: “nolo stercus curiae dici Glauciam”**. Hij zou dus Glaucia niet echt de drek van de senaat willen noemen, maar ondertussen heeft hij het wel even fijntjes gezegd. Ik moest de rem opzetten om niet verder het Cicerospoor te volgen, want eenmaal vertrokken op die klassiekenwebsites blijf je verder klikken. Bijv. http://www.attalus.org/bc1/index.html (bij het jaar 100 vind je Glaucia).

Dus terug naar stercus. De afkorting QSDF (geen enkele connectie met de middelste rij links op het azerty-toetsenbord, ook al dringt die zich nu hardnekkig op in mijn blikveld) is o.a. te vinden op de Fasti Antiates Maiores, de oudste teruggevonden Romeinse kalender. Daarop werden de dagen per maand aangeduid die gunstig (fasti) waren voor het uitvoeren van officiële en rituele handelingen en de dagen die dat niet waren, de nefasti. Het laatste woord vinden we nog in onze hedendaagse talen volop terug - iets vervelends of akeligs blijft altijd langer hangen. 

QStDF staat voor ‘Quando Stercus Delatum Fas’, waarin je ‘Fas’ kort zou kunnen vertalen met ‘oké’. Dus zodra de stercus is weggehaald is het oké dat officiële gebeurtenissen weer plaatsvinden. Waar weggehaald? Uit de tempel van Vesta. Op de 15e juni. Was het daar dan zo vies en moesten die arme Vestalinnen eerst drek beginnen te vegen? Daar zijn in de oudheid zelf heel wat commentaren bij geschreven o.a. door Varro en Festus, maar ook Ovidius in zijn Fasti had er iets over te zeggen. Hier een artikel dat probeert uit te vissen wat die stercus in de tempel van Vesta nu echt was. 

De auteur van het artikel, Peter Keegan, vindt bij Ovidius een andere verklaring. De Vestaalse maagden gebruikten meel, spelt en zout, opgelost in water, bij hun rituele handelingen om plaatsen en mensen te zuiveren. Stercus zou je in dit verband het ‘afval’ van deze riten kunnen noemen. Hij besluit dat stercus een tweeledige betekenis had: drek en ritueel afval.

Of ook een combinatie kan nuttig zijn, zoals Cato in zijn De Agricultura vermeldt: als de landbouwgrond wat te mager is, gooi er dan dierenmest (stercus) op in combinatie met plantaardige materie. Zoals mijn dochter doet voor haar moestuin: een manège is dolgelukkig dat ze hun paardenmest mogen komen leveren. Het resultaat is het cadeautje dat hier op tafel ligt: een courgette van 70 centimeter (tja dat groeit maar door als je weken op vakantie bent). 

 ----------------------------------- 

* Hier ga ik verder in op de stijlfiguren dissociatio en praeteritio:  https://cycade.blogspot.com/2016/11/deze-week-zagen-we-in-het-tv-nieuws.html 
** Cicero, De Oratore, 3,164

De Tyrannendoders, of: desinformatie in De Standaard in slechts 7 krantenregels

De column van Joren Vermeersch, vandaag in De Standaard, bespreekt het fenomeen van de ‘politieke martelaar’, mensen die door de gevestigde orde ‘uitgespuwd’ worden en die daarna dan door de goegemeente als helden vereerd worden. Het onderwerp is best wel geschikt voor een interessant praatje. Vond ik en ik begon te lezen.

Je ziet eerst een dramatische plaat, met als onderschrift “De moord op de latere Atheense martelaren Harmodius en Aristogeiton”, en krijgt onmiddellijk het erbijhorende verhaal:

Misschien het oudste geval is dat van de Atheense broers Harmodius en Aristogeiton. Na een mislukte aanslag op de laatste tiran van Athene, Hippias, werden zij in 514 voor Christus in het openbaar doodgemarteld. De Atheners gingen de broers al snel vereren als helden van de vrijheid (eleutherioi). Daarmee werd het zaadje geplant voor de democratische omwenteling zes jaar later. (DS ‘Het rijk van de martelaar’, 15/02/2021)

Dat beeld van een zaadje planten komt mij na zo’n gewelddadige geschiedenis wat onevenwichtig over, maar goed, de betekenis is duidelijk.

Maar wat ook meer dan duidelijk is, is dat hier een hele zak zaden van desinformatie en on-feiten welig gewoekerd en getierd heeft. En dat op maar nauwelijks 8 regels tekst. Die Joren* kan er wat van.

Over het plaatje wil ik dadelijk ook nog wat zeggen, maar eerst toch een beetje close reading.  Harmodius en Aristogeiton waren geen broers. Zij waren minnaars naar oud-Griekse gewoonte, Aristogeitoon de erastès (de oudere) en Harmodius de eromenos (de jongere). En waarom hadden ze het op beide tirannen van Athene gemunt (dus niet alleen Hippias)? Omdat tiran Hipparchus zijn wellustig oog had laten vallen op Harmodius, maar deze had hem afgewezen. Waarna Hipparchus uit nijd een verbod had uitgevaardigd tegen de zus van Harmodius: zij mocht niet mee opstappen in de stoet van de Panatheneeën. Deze schande voor de familie moest gewroken worden met de dood van beide tirannen: dàt was de aanleiding. Hippias werd slechts de laatste tiran nadat zijn broer Hipparchos, medetiran,  bij de aanslag het leven liet. Harmodius werd ter plaatse bij de aanslag gedood, en alleen Aristogeitoon werd publiekelijk doodgemarteld. 

Het plaatje laat ons een jongere en oudere man zien die een stoet aanvallen, met hoogwaardigheidsbekleders op kop. Mijn eerste reflex was: dat zijn de ‘tirannendoders’ in de aanval. Maar wat zegt DS-Joren Vermeersch? 'Dat stelt de moord op de latere Atheense martelaren Harmodius en Aristogeiton voor.' Huh? Even checken bij Getty Images dus: daar heet het: “Attack of Hipparchus and Hippias sons of Pisistratus by the Tyrannicides, Harmodius and Aristogeiton at the 514 BC Panathenaic Festival. From "Cassell's Illustrated Universal History, Vol. I”

Je kunt verder in het artikel nog een Plinius de Jongere vinden die ‘radeloos’ naar Trajanus schrijft i.v.m. de Christenen. Iedereen die die brief gelezen heeft (ik in ieder geval ettelijke keren, hij zat in mijn cursus) weet dat dit een heel rustige brief is, waarin bezorgdheid en twijfel te vinden is, maar geen paniek. 

Er zijn journalisten die graag een dramatische pen hanteren. Ik zap dan weg.

–--------------------------------------------

*‘Joren Vermeersch is jurist, historicus en auteur.’