zaterdag 4 oktober 2008

Het vrije Germania

Iedere week beantwoordt een redacteur in de wetenschapsbijlage van De Standaard een vraag van een lezer. Deze week ging het over de Romeinse heirbanen (2/10). Hoe die Romeinen ze zo kaarsrecht konden krijgen. Tijdens het informatieve gekeuvel viel me een zinnetje op dat me in mijn kleine Pauly* deed duiken. Wat schreef redactrice Kim De Rijck namelijk:

"Zo liep er een Romeinse weg van Boulogne, destijds een belangrijke havenstad, over Bavay en Tongeren naar Keulen, dicht bij het front met het vrije Germania."
Front? Waar de vrije Germanen in stellingen lagen tegenover de oprukkende Romeinen? Het doet wat modern en statisch aan en lijkt helemaal niet op het ratten-en-ravenspelletje tussen Romeinen en Germanen. Het vrije Germania heeft dan weer de klank van een ongerept volk dat zijn vrijheid moet verdedigen tegen een brute wereldmacht. Misschien niet zo bedoeld, maar het deed nadenken. De vraag is: als die 'vrije' Germanen het 'oorspronkelijke' grondgebied van de Romeinen, Italië, proberen te veroveren, spreken we dan over het 'front met de vrije Romeinen'? Het is die Germanen uiteindelijk ook gelukt, maar dan heetten ze alweer Goten.

De honderden kilometers lange grenslijn die de Romeinen beschouwden als het einde van hun territorium en het begin van het Germaans gebied, de limes, was inderdaad bezaaid met fortificaties van het Romeinse leger, maar die dienden vooral om de Germanen buiten te houden. Wat geregeld niet lukte. Dan was een stuk limes dus af en toe een front. Keizer Marcus Aurelius o.a. heeft jarenlang tegen binnenvallende Germanen moeten vechten (die openingsscène in de film Gladiator geeft er een magistrale impressie van). Het oorlogs- en veroveringsspelletje werd in Europa en daarbuiten door iedereen gespeeld. De Romeinen zijn er een paar eeuwen behoorlijk goed in geweest.

De Pauly, monument van deutsche Gründlichkeit, had uiteraard aardig wat referenties i.v.m. de limes en Germania.
Der Name ist den Römern durch die Gallier bekanntgeworden, die damit ihre ö. Nachbarn bezeichneten, wobei der Name eines Einzelstammes**(der G. cisrhenani) auf das Gesamtvolk übertragen wurde (Tac.Germ.2). (-) Die G. selbst haben diesen gemeinsamen, sie zu einer Nation zusammenschliessenden Namen niemals gebraucht, und wie sie sich zwar als verwandt, jedoch nicht als Einheit empfunden haben, so ist auch ihre Gesch. nicht die des Gesamtvolkes, sondern ihrer einzelnen Völkerschaften.
En (even) tot mijn verrassing vond ik ook dit:
...die Gebiete zwischen der Reichsgrenze und dem Freien Germanien, das Limesvorland, lagen im Einflussbereich röm. Grenzpolitik, (-). Das Land bis zur Elbe blieb durch die Niederlage des Varus davor bewahrt, in die pax Romana einbezogen zu werden, die dort ansässigen Stämme konnten als freie Germanen sich weiter untereinander befehden.
Gesamtvolk, Völkerschaften (later weer Stämme genoemd): hoe Duitser kun je het formuleren :-) ? Maar DS-redactrice Kim De Rijck heeft hier wel een autoriteit achter zich met een Vrij Germanië. Autoriteit wat betreft de feiten, zeker, maar in het voorafgaand artikel, Germani, suggereert hij dat dit een onjuiste benaming is, omdat zoiets als een vrij Germanië op dat moment gewoon niet bestond in de gedachten van de Germanen: het is m.i., om bij het Duits te blijven, een moderne Hineininterpretierung. Ik kan zeker de ironie in zijn laatst geciteerde zin waarderen, waar hij het heeft over de Germaanse volksstammen die in alle vrijheid hun vetes met elkaar kunnen blijven uitvechten, omdat ze gespaard gebleven zijn van de pax Romana (waarover Tacitus de Britse leider Calgacus laat zeggen: "ubi solitudinem faciunt, pacem appellant", m.a.w. 'waar zij [= de Romeinen] een woestenij maken noemen ze dat vrede'.)

---------------------------
* Der Kleine Pauly - Lexikon der Antike in fünf Bänden - een zeer gecondenseerde pocketuitgave van de machtige Realenzyklopädie der klassischen Altertumswissenschaft
** Ook de Grieken, die zichzelf Hellenen noemen, zijn op die manier aan hun naam gekomen: de eerste volksstam die de Romeinen aan de kust van de Peloponnesus tegen kwamen heette (in het Latijn) Graeci.

---------------------------
- De Romeinen hebben de naam via de Galliërs leren kennen, die hun oosterburen zo noemden, waardoor de naam van één enkele stam (die van de Germani cisrhenani) op het hele volk van toepassing werd. (-) De Germanen zelf hebben deze gemeenschappelijke, hen tot één natie groeperende naam nooit gebruikt en terwijl zij zich weliswaar verwant, maar niet één gevoeld hebben, zo is ook hun geschiedenis er niet een van één-volk-één-natie, maar van haar afzonderlijke volksstammen.
- ...de gebieden tussen de rijksgrens en het Vrije Germanië, het land gelegen vóór de limes, lagen binnen het invloedsbereik van de Romeinse grenspolitiek. (-) Het gebied tot aan de Elbe bleef door de nederlaag van Varus ervan gevrijwaard om deelachtig te worden aan de pax Romana, de daar gevestigde stammen konden zich als vrije Germanen blijven bezig houden met onderlinge vetes.

3 opmerkingen:

Anoniem zei

Het vrije Germania was tenminste niet bezet door "vreemde" volkeren. Laat ons dit nu even ruim interpreteren, terwijl Galliers, en de dappersten ervan, Belgen, wel bezet waren door een zuiders volk uit een stadstaat. Of niet soms?

Je blog lijkt veel op mijn club.
http://cultuur.clubs.nl/oudheid.

Beste groeten,
Ik zal hier nu wel regelmatig terugkomen. Ik heb je blog per toeval ontdekt, terwijl ik googelde naar "Limes" (vooral naar het laatste boek van Berger & Stiphout).

Marjorie Hoefmans zei

Beste Calamandja,
sorry dat ik zo laat reageer, maar blijkbaar had ik zonder het te merken 'reacties moderaten' ingeschakeld, waardoor jouw opmerking nu pas geplaatst is. Ik heb het uitgeschakeld.
Jouw club is een feest van afbeeldingen, daar kan ik niet aan tippen :-)

Marjorie Hoefmans zei

Wat de Galliërs en de Germanen betreft: hebben die in een voordien onbewoond gebied wortel geschoten, denk je? Of zouden zij ook niet een ander volk verdreven/vernietigd/bezet hebben, waar wij eigenlijk geen weet van hebben, omdat daar geen geschiedkundige bronnen over bestaan?
Er zijn overduidelijke aanwijzingen gevonden dat in Europa vóór 'de Romeinen' er voortdurend migraties van volkeren geweest zijn, en dat zal heel vaak niet echt vriendschappelijk geweest zijn. Dat valt uit dit artikel van Wikipedia wel op de maken.