woensdag 24 februari 2016

Paus Franciscus, Aristoteles, Donald Trump en het mediacircus


In de jaren '70 van vorige eeuw was er een prachtige Franse historische serie op televisie, Les rois maudits, waarin de vervloeking van een Tempelier Filips de Schone en zijn nakomelingen noodlottig werd. Dat was in de 14e eeuw. We kwamen te weten dat Filips kwalijke manipulatieve manieren had bij het beïnvloeden van de pauskeuze. Hij slaagde erin paus Clemens V naar Avignon te doen verhuizen en voor zijn kar te spannen, met name en onder andere om voornoemde Tempelier te excommuniceren. De vervloeking gebeurde op de brandstapel.

Avignon werd het centrum van weelde, lust en corruptie dat de katholieke kerk sindsdien haar kwade daglicht bezorgd heeft. Petrarca schreef hierover: "Ik leef in het Babylon van het Westen", en over de kardinalen : "rijk, onbeschaamd en roofzuchtig". Hij verhuisde snel naar Vaucluse, 'waar de lucht nog zuiver was'. De lagere bisschoppen en clerus daarentegen waren vaak onbehouwen individuen en kenden geen Latijn. (!-)

Welke criteria zijn tegenwoordig van belang voor een pauskiescollege, behalve dat de kandidaten door een vorige paus tot bisschop en kardinaal benoemd zijn? Moet je daar eerst hogere bisschopsstudies voor doen? Of is alles samengebald in die ene priesteropleiding, waarin je Latijn, filosofie en theologie (door een bisschop gedefinieerd met de paradoxale omschrijving 'wetenschap over God') leert, waarna een gelukkig toeval (= de regerende paus) je het kardinaalschap in de schoot werpt? En wat speelt er nog een rol bij het kiezen van een paus? Smeergeld en inmenging van rivaliserende staatshoofden? Foei, dat zijn 14e-eeuwse praktijken, nu bestaat dat immers niet meer.

Ratzinger, de vorige paus, was een uitgesproken intellectueel en had genoeg extra pijlen op zijn boog om boven het maaiveld uit te steken: doctor en hoogleraar in de theologie. Bergoglio, de huidige paus, was provinciaal van de Argentijnse jezuïeten. Ook niet min. De jezuïeten zijn bij uitstek de prestigieuze kloosterorde van de katholieke kerk.

Door te kiezen voor de naam Franciscus, echter, heeft Bergoglio een megabom gegooid in de kikkerpoel waarin de media elkaar verdringen. Zonder veel verdere uitleg van zijn kant heeft die naam hem onmiddellijk een wereldwijde, virtuele, reputatie bezorgd, avant la lettre. Niet van een prestigieuze intellectueel of geloofsleerkenner of Vaticaantycoon, maar van een bezorgde behoeder van de eenvoudige mensen, armen, vervolgden en onderdrukten, zoals de heilige Franciscus, de dierenvriend. En, om het eens op zijn Engels te zeggen: Francis went viral. Geniaal, zoals deze paus van de eerste minuut de media heeft bespeeld en gebruikt - om ieder reclamebureau groen van jaloezie te doen uitslaan. En elke stap die hij zet of uitspraak die hij doet zal deze beate lichtschijn over zich heen krijgen, al zijn er links en rechts wel een paar dissonanten te vinden over het imago dat hij cultiveert.

De paus heeft de gewoonte om, na een mondiale uitstap, een keur van journalisten in zijn privéjet te woord te staan. Op zijn terugreis van Mexico was het niet anders. En dat gebeurde in het Spaans, het Italiaans, het Engels, want de paus kent zijn talen. Een jezuïet van zijn leeftijd spreekt ook Latijn, maar dit terzijde voor de couleur locale van dit blog, want meer dan een paar achteloos geciteerde Latijnse spreuken kun je een journalist niet aandoen.

Daarom verrassend dat hij daar toch de naam van topfilosoof Aristoteles liet vallen, zo weinig passend bij de simpele communicatie die je van een Franciscus zou verwachten. Hij had het over Aristoteles' definitie van een mens (De mens is een 'πολιτικόν ζώον' [politikon zooön], op Wikipedia correct vertaald als 'sociaal wezen'.). Hij gebruikte de gangbare Latijnse term 'animal politicus', daarmee bij mij onmiddellijk zijn imago van paus van het volk herstellend. De paus spreekt dezelfde taal als de journalisten, oef. Animal is onzijdig, dus het moet eigenlijk politicum zijn, maar dan hoor je er niet bij, als je zo taalcorrect bent. Liever een onschuldig foutje maken. Maar laten we hem toch het voordeel van de twijfel geven, de fout kan nog liggen bij de full English transcription van de journalist van het Catholic News Agency.

Toch vraag ik me af wat Aristoteles, grondlegger van de Logica, gedacht zou hebben van de context waarin zijn uitspraak gebruikt werd. Of nee, dat weet ik eigenlijk wel zeker.

GOP-presidentskandidaat en paljas Donald Trump en reeds verkozen paus Franciscus waren zo vriendelijk vorige week om de hongerige mediamonden te vullen met een paar strategisch geplaatste steken boven de gordel. Ere wien ere toekomt: de paus was begonnen. Door demonstratief te gaan bidden voor de Mexicaanse migranten aan de Mexicaanse grens. Dat die mensen in hun benarde levensomstandigheden verandering willen brengen door die grens met de Verenigde Staten over te steken is een doorn in het oog van Trump, die een muur wil bouwen tussen beide landen om ze tegen te houden. En, aldus Trump, de paus laat zich in een politiek spelletje gebruiken door Mexico. En Franciscus dan weer: "Godzijdank dat hij mij een politicus noemt, want Aristoteles heeft de mens een 'animal politicus' genoemd. Ik ben tenminste een mens." Het venijn zit natuurlijk in het 'tenminste'-staartje, maar vóór dat staartje?

Want Aristoteles? U kent ongetwijfeld die retorische wendingen waarmee gehaaide sprekers hun toehoorders een rad voor ogen draaien. Drogredenen noemt men ze, of sofismen. Een van de bekendere is het argumentum ad verecundiam (of: het beroep op een autoriteit). In een simpele formulering bijv. 'Het is zo, omdat ik dat zeg'. Meer indruk maakt het natuurlijk als je zegt: 'Het is zo, omdat Aristoteles dat zegt'. Franciscus geeft er een extra ingewikkeld draaitje aan door het in de sfeer van het syllogisme te trekken.
- Aristoteles noemt een mens een animal politicus
- Trump noemt mij een politicus
- Ik ben (dus) een mens

Het is wat badinerend gezegd natuurlijk, als woordspelletje, niet echt diepzinnig bedoeld. Waar Franciscus als geloofsdeskundige wel voluit gaat, is de overdenking die hij er hierna aan breit: "Iemand die alleen maar denkt aan het bouwen van muren en niet aan het bouwen van bruggen is geen christen. Dat staat niet in het Evangelie." Weeral een ad verecundiam. Kijk, ik denk alleen maar aan het renoveren van mijn badkamer en niet aan die van de buren. Quid Evangelie? Staat dat er ook niet in?

Alle gekheid op een stokje: uit de cursus Logica die ik illo tempore gevolgd heb meen ik mij te herinneren dat je geen conclusies kunt trekken uit een negatieve maior (graag een seintje als ik fout ben): 'iets wat niet christelijk is staat niet in het Evangelie'. Maar laten we niet moeilijk doen. De paus spreekt niet de taal van de logische rede, niet de zuivere, niet de praktische, niet die van het oordeelsvermogen. Hij spreekt de taal van het mediacircus.

WAT NIET IN HET EVANGELIE STAAT IS NIET CHRISTELIJK.

De christenen gaan bittere en barse tijden tegemoet.
(En zoek welke foute formulering ik misschien heb gebruikt :-)

3 opmerkingen:

Pieter zei

Da's weer een goeie post! :-)

Marc Vanfraechem zei

Ik zou denken: binnen de universele verzameling U tekenen we twee cirkels, (E) voor evangelie) en (C) voor christelijk, die elkaar snijden. De bewering zegt nu dat het deel van (C) dat buiten (E) ligt, geen elementen bevat, dus leeg is (L), de ledige verzameling. Enkel de doorsnede (C∩E) bestaat uit christelijke elementen. (C) ligt dus geheel binnen (E). Of er echter ook niet-christelijke dingen in (E) zitten kunnen we niet besluiten. Misschien is ook dat deel (L) en dan zijn (E) en (C) identiek.
Het zou makkelijker zijn als ik hier een Venn-diagrammetje kon zetten.

Marjorie Hoefmans zei

Inderdaad Marc, in (E) kan er van alles zitten dat misschien wel helemaal niet (C) is ;-) Bijvoorbeeld Trump-alikes.