zondag 23 oktober 2016

Een palindroom


Een paar dagen geleden ben ik een oude bekende tegengekomen op een - voor mij althans - onwaarschijnlijke plaats: The Daily Beast. Met de term 'oude bekende' overdrijf ik wel wat, het is eerder iets (nee, niet iemand) wat ik vergeten was. Een palindroom*. Hier is hij.

Het leuke eraan is dat je hem alle kanten uit kunt lezen, bijna - want niet diagonaal :). Het vervelende - voor sommigen - eraan is dat het Latijn is. Daarom even een vertaling van de regels, van boven naar beneden: de Zaaier - Arepo - Houdt - met Inspanning - Wielen. Een nietszeggend zinnetje. Totaal oninteressant. Arepo, wat is dat nou voor een naam? Zeker gekozen om de palindroom te doen kloppen?

Hij is teruggevonden op een zuil, en een huismuur, in Pompeii. (Op de foto hiernaast merk je dat er een andere volgorde gebruikt is dan hierboven.) En dus is dat nu wél interessant. Toch te meten aan de hoeveelheid papier die er over volgeschreven is. Met een hevige discussie over de oorsprong van het ding: is het christelijk of joods? Huh? Dit lijkt op het eerste gezicht kort door de bocht over zo'n onbenullig zinnetje. Maar dan ben je duidelijk een oppervlakkige lezer.

Want.

Men heeft er allerlei diepzinnige betekenissen in gezien, uit de christelijke traditie, die Wikipedia netjes bij elkaar gezet heeft. Uit de esoterie, de mystiek, de alchemie. Er is zelfs een passende verklaring voor 'Arepo' gevonden ('op de Akker').
Het leuke is weer, dat je met de letters een soort kruis kunt vormen met de aanhef van het Onze Vader terwijl je dan twee keer een 'a' en een 'o' over hebt - de Alpha en de Omega. Lees de wiki en word niet duizelig.

Maar nu ben ik wat te snel aan het gaan. Terug naar Pompeii en de daar gevonden inscriptie. Die moet gekrast zijn vóór die beruchte uitbarsting van de Vesuvius in 79 n.C. Ik dacht even: kan toch ook daarna gebeurd zijn? Tijdens het plunderen bijvoorbeeld? Nee dus, de inscriptie is pas aan het licht gekomen bij opgravingen in 1929. Dé grote vraag is: woonden er al christenen in Pompeii? Christus was nog maar ca. 50 jaar dood, en de beweging met Paulus aan het hoofd stond nog in de kinderschoenen. (Paulus verbleef in Rome vanaf het jaar 60 tot aan zijn dood in ca. 67.)

De kwestie is van alle kanten bekeken en het zou uitgesloten zijn dat er al christenen in Pompeii waren. Allerlei argumenten worden aangehaald om te bewijzen dat het Satorvierkant geen christelijke, maar een joodse oorsprong heeft. Het kruis is pas in latere eeuwen een christelijk symbool geworden. En de joden hebben ook een onze-vader-traditie. En de eerste christenen waren ook joden. Enz. Allemaal aangehaald in The Daily Beast. Maar eigenlijk interesseert die oorsprong mij maar matig; het is de tocht van die palindroom door de christelijke wereld die me boeit.

De oudste gevonden satorpalindroom tot nu toe is die van Pompeii. Er waren al eerdere vondsten gedaan die stamden uit een latere Romeinse periode - aan de Eufraat, in Engeland en een in Hongarije, in 1954. Een behoorlijke spreiding. Wat de oorspronkelijke duistere, kryptische betekenis van de palindroom ooit geweest mag zijn, blijkbaar was de aantrekkingskracht ervan zo groot dat het vierkant is blijven opduiken in de christelijke wereld tot in de 19e eeuw. Met een veelvoud aan 'duidingen' al naargelang het paste in het kraam van de duider.

Het vierkant werd als een gunstige invloed gezien voor vrouwen in barensnood (13e eeuw), als bescherming tegen brand bij aanraking van een steen met de afbeelding erop (15e eeuw), als uiterst effectief voor het genezen van krankzinnigheid en koorts (16e eeuw): een inwoner van Lyon bleek genezen van zijn krankzinnigheid na het eten van drie korsten brood met daarop het magisch vierkant.
Ook in Afrika duikt het op, zij het al behoorlijk vervormd: in de 17e eeuw ontdekte een zekere Kirchner dat Ethiopische Kopten hun Heiland aanriepen door de vijf nagels van het Kruis op te sommen, met name SADOR, ALADOR, DANET, ADERA, RODAS. En in Cappadocië, in het huidige Turkije, bleken de herders bij de stal van de geboorte van Christus de namen SATOR, AREPON, en TENETON te dragen :) (10e eeuw). De profylactische magie van het vierkant was over heel Europa een vaste waarde geworden en zelfs in de 19e eeuw werd het in Zuid-Amerika nog gebruikt tegen honden- en slangenbeten. (Dit artikel biedt een heel grondige bespreking, véél meer dan ik hier heb gereproduceerd. Alleen voor die-hards :)

Na al die christelijke symboliek bleef ik een beetje beurs achter, maar werd gered door een alternatieveling met een totaal andere lezing van de palindroom. Daarvoor moeten we weer terug naar Pompeii, naar het huis waar die inscriptie gevonden is. Overal vind je vermeld dat dat het huis was van de bakker Publius Paquius Proculus. Fout! volgens mijn zegsman (een commentator bij dit artikel). Dat was helemaal geen bakker. Het was een handelaar in reistassen. En het satorvierkant moet je helemaal anders lezen. De winkelier was een grapjas, die zijn klanten prettig bezig wilde houden met een spelletje. Al heel snel zouden die ontdekken dat je moet beginnen lezen bij de vierde letter, want dan krijg je het volgende: ORARE POTE NETO PERA ROTAS SAT. En dat betekent natuurlijk: "Je kunt voldoende wielen bestellen bij een geweven tas".

(Ik heb toch eventjes het Latijn gecheckt, klopt wel, als je het 'slordige' NETO (uitgang moet -a zijn) goedkeurt, je kan tenslotte niet verwachten dat een tassenverkoper perfect kan spellen, waarschijnlijk was hij een inwijkeling:)

Wat een ontdekking! Het idee om je reisbagage op wieltjes achter je aan te trekken was waarschijnlijk al bedacht in de 1e eeuw in Pompeii :D :D

--------------------------------------------------------------
* Van Dale:

Geen opmerkingen: