Cultuurgeografie

En helaas beschouwen veel Israëli’s hun land nog altijd als een bedreigd Athene, in plaats van een hedendaags Sparta.
Zoeken in de context rond deze uitspraak van een Chams Eddine Zaougui levert geen verdere verklaring op voor de duidelijk exemplarisch bedoelde vermelding van Athene en Sparta. Welk exempel precies?
Er is geen aanloop naar de vergelijking, geen verwerking ervan in de volgende regels... Gewoon pats boem Athene en Sparta. Een beetje cultureel doen, wat weet de lezer daar nou immers over. Als het maar denigrerend overkomt. Daar zorgt het trefzeker geplaatste 'helaas' wel voor.

Imperium Romanum

Iedere school heeft zo zijn verhalen over ietwat karikaturale leraren die er een generatie eerder de klassen vermaakten of terroriseerden. Verhalen die langzamerhand tot een urban legend evolueren. Op mijn school was dat (o.a.) de lerares die ieder jaar op 15 maart compleet in het zwart gekleed de klas binnenkwam. Dit om haar leerlingen in te prenten dat op de Iden van maart Iulius Caesar vermoord was. Hun lerares Latiin.

Met die moord kwam een einde aan de feitelijke alleenheerschappij van de dictator en ontstond er een machtsvacuüm totdat Octavianus, de latere Augustus, onder de titel van princeps de eerste keizer van Rome werd. Of, zoals Tacitus het in het weergaloze eerste hoofdstuk van zijn Annales formuleert: Augustum ..., qui cuncta discordiis civilibus fessa nomine principis sub imperium accepit.

Nu ben ik niet zo alert voor datums en jaartallen, maar deze had ik eigenlijk niet mogen missen: 19 augustus 2014, vier dagen geleden. Opnieuw een Amerikaan, Timothy B. Lee, die er mij attent op maakte. Op zijn blog van 19 augustus is niet te zien of hij zich voor de gelegenheid in het zwart gestoken had, maar het zou hem niet misstaan hebben: Caesar Augustus died 2000 years ago.

En juist deze maand vind ik nog allerlei andere berichten over het Romeinse keizerrijk, gestoffeerd met mooie plaatjes en kaarten. Dezelfde Timothy B. Lee heeft nog maar pas een 40 Maps that explain the Roman Empire uit, een echte historische atlas waar ik in mijn klas volop gebruik van had kunnen maken. Hij is wel wat slordig in de volgorde van de kaartjes: hij springt voortdurend heen en terug in de tijd. Ik kende het 40 Maps that explain the Middle East van dezelfde website Vox al, mét netjes oplopende chronologie, en ook daar is aardig wat werk in gekropen.

Een ronduit indrukwekkende site is Digital Atlas of the Roman Empire (2013), waar ik bij uitvergroting bijv. bij Destelbergen ben uitgekomen ;-) En Gent, en Waasmunster. Het is een kaart waar men tot nu toe bekende plaatsen uit de 'Latin tradition', vermeld in oude geschriften, op mijlstenen, etc., kan terugvinden, en het werk is nog niet af (een lijst van vindplaatsen hier). Een titanenwerk moet dat geweest zijn. Het is even zoeken hoe je erin moet navigeren, en de gezochte plaats moet netjes met een hoofdletter getikt worden :-)

Zo, nu weet u tenminste waar u zich mee bezig kan houden op die lange koude winteravonden bij het haardvuur.

...de speer stak in de lies, de ziel ontvluchtte ’t lijk (Homeros revisited)

Vrijblijvend rondsurfend stootte ik op een recente blogpost over Homeros' Ilias en Odyssee. Ik ben meer een Odysseelezer, maar het heeft me altijd verrast dat ik zelfs het spierballengerol en het macho haantjesgedrag in de Ilias kon pruimen, inclusief de grafische anatomische details. Ik heb er een uitleg voor, maar wil liever Christine D'haen hierover aan het woord laten:

Lezen en zijn

Hij stortte in ’t stof voorover, ’t bot brak middendoor,
de arm gerukt van ’t lichaam viel hij rugwaarts neer,
het hoofd hing nog aan huid, het bloedwarm blad der speer
zijn daglicht dovend drong diep hem onder het oor.

Zijn hoofd in twee gespleten, ogen vol met bloed,
viel hij languit ter aarde, nacht op hem. Een steen
spleet hem de slapen, de ogen botsten voor zijn voet.
Het paard hoefklauwend schreeuwde ’t uit, zijn geest vlood heen.

De helm, nog nooit gehavend, smeet eensklaps de god
van ’t hoofd hem, paardehaar en veren in het slijk,
de speer stak in de lies, de ziel ontvluchtte ’t lijk.

Van hiel tot enkel borend, bond de riem aan ’t rad
zijn voet, spreidde mooi donker haar modderbespat.
Lezen is heerlijk, leven zelf een vreselijk lot.*

Een gebalde compilatie van ridderlijke wederwaardigheden op het slagveld van de Ilias, volgehouden tot de volta in de laatste regel. Schitterend sonnet.

De blogpost van Lauren Jenkinson is van het lichtere genre, het betreft een 'infographic', een strip over de Ilias en Odyssee, door haarzelf getekend met allerlei analyses en commentaar, bestemd voor haar leerlingen. Want ze is full-time leraar. Op haar home page vind je nog meer, o.a. een reeks over Herakles (waar haalt ze de tijd?).

Hiernaast zie je de stijl: de drie 'top-gruwelijkste' voorbeelden van dood op het slagveld. Griezelen, spannend! Zo houd je de kinderen bij de les ;-)
Maar dit beetje ironie wil toch niets afdoen aan de bewondering voor haar prestatie met de Ilias en Odyssee. Ga zelf eens kijken.

En hier kom ik toe aan een discussie over Homeros' anatomische kennis (en die van zijn tijdgenoten). Iemand heeft zich in het verleden bezig gehouden met, en gepubliceerd over, de bovenstaande beschrijvingen en alle andere bij Homeros van de impact van wapentuig op het menselijk lichaam. Die zouden behoorlijk accuraat zijn, wat natuurlijk niet meer dan logisch is: in die tijden van 'ridderlijke' oorlogvoering stond men lijf aan lijf te vechten en zag men alles onder zijn neus gebeuren. Nog geen kanonnen, raketten, drones in de aanbieding.

(Men heeft het nu te pas en te onpas over de 'cloud', dus ik ook. Mijn geheugen is zo'n cloud, daar zweeft van alles in rond, maar die publicatie waarvan hier boven sprake: niet te vinden. Ik geef het u zoals ik het mij herinner, zonder referentie; als iemand meer en/of beter weet, graag een commentaar.)

Hét bewijs dat de oude Grieken een grondige kennis van (de werking van) het lichaam hadden was, naar men beweerde, de passus in de Ilias (IV,491-493) waar een strijder getroffen wordt in de lies en op slag dood neervalt. Daar loopt een slagader, die, eenmaal overgesneden, massief bloedverlies en onmiddellijke dood veroorzaakt. Deze heet de arteria iliaca. De publicatie knoopte aan deze benaming een etymologische conclusie vast: de naamgeving zou teruggaan op deze passus in de Ilias.

Op deze wikipagina gaat men nader in op de etymologie van het os ilium. Men geraakt er niet echt uit, en verwijst op het laatst zowaar naar Ilium/Troje.

De ridderlijke sfeer van de Ilias, waar helden met elkaar de bloedige strijd aangaan voor hun eigen eer en die van hun makkers, laat de lezer even toe zich uit de realiteit terug te trekken in, om in de geest van Christine D'haen te spreken, de beschutting van het epos. 

Want we leven in grimmige tijden, met plassen bloed die via het scherm de huiskamer binnenstromen. Ons gratis doorgestuurd door de laffe godsdienstpsychopaten van het mohammedaanse Kalifaat. Echt bloed. En niet van andere helden.

---------------------------------------------------------------
* “Alle Dinge sind herrlich zu sehn, aber schrecklich zu seyn.” (Schopenhauer)