Cito ergo sum

Ik weet niet wat ze bij de Vlaamse Radio en Televisie door hun koffie mengen, maar gezond kan het niet zijn. Het genereert een virus. Eén voor één krijgt het de boegbeelden en ankers aldaar in zijn greep. Het Citatenmonster. De incubatieperiode is variabel, maar de uitbraak komt, schat ik, op het moment dat het slachtoffer denkt dat hij/zij het gemaakt heeft en zich wat nonchalance begint te permitteren. En dan tsjak! slaat het toe.

Nog maar een paar berichten geleden moest ik constateren dat het Jef Lambrecht zeer zwaar aangetast heeft. En nu dan weer Pat Donnez. Hij kan te zijner verontschuldiging opwerpen dat dit live radio was. Maar nonchalant blijft het, en dat is zwak gezegd, vooral omdat hij zelf aangaf dat het interview 'voorbereid' was.

Ik luister wel graag naar zijn programma, de gasten krijgen van Pat de tijd om uit te spreken en het is vaak interessant. En ook deze keer deed Pat weer zijn eigen duit in het zakje. Hij had het over de relevantie van de oude Griekse wijsheid 'Ken uzelf': "Cogito ergo sum". (Klara, Berg en Dal,  22.10 e.v.)

Kan het zijn dat Pat geen Grieks en Latijn kent? Dat hoeft niet, maar het is wel handig als je in die talen wilt citeren. Filologisch bekeken is het overigens een interessante 'verspreking'.

Als je Cogito ergo sum hardop uitspreekt worden dat, door de elisie van de eind-o van cogito vijf lettergrepen: COGITERGOSUM.
De correcte Griekse spreuk, gnoothi seauton, heeft ook vijf lettergrepen.
De eerste twee hebben telkens een o en een i in dezelfde volgorde, en bovendien een gutturaal en een t in dezelfde volgorde. Ze rijmen eigenlijk.
En als het erop lijkt en het zo klinkt is het goed genoeg voor het Citatenmonster. Of is het toch gewoon Pat Donnez?
Maar Descartes draait zich om in zijn graf.

Horatius’ Red Right Hand

‘Rock music's Prince of Darkness’ Nick Cave doet zijn bijnaam alle eer aan in de grimmige, onheilspellende en beklemmende song Red Right Hand. De titel is een eigen leven gaan leiden in de wereld van nerds en geeks, de computerfanaten die verslingerd zijn aan phantasyseries, comics, games, science fiction, hacken... ;-) Ik laat het Engels hier staan, want een vertaling haalt de identiteit van de begrippen onderuit. Dit is een angelsaksisch ding. Dat geldt ook voor de volgende regels.

De Red Right Hand betekent macht, gevaar. Real life gamers doen met namaakwapens hele veldslagen over, zoals het airsoft team Red Right Hand. Een brouwerij in Oregon surft mee op de trend: nerd-culture-items krijgen hun eigen brouwsel, zoals de Rogue Hellboy Right Hand of Doom Red Ale :) En nog maar net is de song ‘verstript’, in Dr. Seuss-stijl – de volledige tekst in plaatjes – door een Australiër uit Melbourne, uit Nick Caves geboortestreek dus.

En Horatius? Die komt dadelijk. Ik wil retrochronologisch te werk gaan. (Heb dit woord opgezocht in Van Dale en het staat er niet in. Haal de doopsuiker maar boven.)

Nick Cave zong op zijn negende in het kathedraalkoor van zijn stad en kreeg zijn middelbaar onderwijs in een anglicaanse kostschool. Daar zijn waarschijnlijk de zaden geplant voor zijn latere hel-en-verdoemenisthema’s, de ‘oudtestamentische’ sfeer waarin zijn songs vaak ondergedompeld zitten. Het eerste couplet van Red Right Hand:

Take a little walk to the edge of town
Go across the tracks
Where the viaduct looms,
like a bird of doom
As it shifts and cracks
Where secrets lie in the border fires,
in the humming wires
Hey man, you know
you're never coming back
Past the square, past the bridge,
past the mills, past the stacks
On a gathering storm comes
a tall handsome man
In a dusty black coat with
a red right hand

Wat is daar oudtestamentisch aan?

Alle biografieën zijn het erover eens – ik zuig het niet uit mijn duim – dat Cave die regel gehaald heeft uit Miltons Paradise Lost 2, 170-174 (1667). Zo’n cultuurloze podiumspringer is hij dus niet (zijn vader was leraar Engels, vandaar misschien). Milton:

What if the breath that kindled those grim fires,
Awaked, should blow them into sevenfold rage,
And plunge us in the flames; or from above
Should intermitted vengeance arm again
His red right hand to plague us?

Aan het woord is de duivel Belial, die zijn medestrijders tegen God probeert te overtuigen om het op te geven, want verder strijden levert een catch 22 op: het hellevuur of de rode rechterhand van God. Dit was de eerste keer dat ik Milton las en de sfeer van de betreffende passage is inderdaad ijzingwekkend grimmig, al is het eerste adjectief hier misschien minder goed gekozen.

En blijkbaar kende Milton zijn Horatius (1e eeuw v.C.), want volgens de commentaren heeft hij zijn rode hand daar gevonden. Dus besluiten we met Horatius’ rode hand:

Iam satis terris nivis atque dirae
grandinis misit pater et rubente
dextera sacras iaculatus arcis
terruit urbem,  (Oden I.2,1-4)

[Al voldoende sneeuw en vreselijke hagel heeft vader (Juppiter) de landen gestuurd, en met zijn rode rechterhand de heilige burchten treffend heeft hij de stad schrik aangejaagd... (KoxKollum)]

In mijn Horatiusuitgave staat als commentaar: 'deze Ode roept het einde op van het eerste boek van Vergilius’ Georgica. De Hemel drukt met vreselijke voortekenen zijn woede uit over de moord op Iulius Caesar. Rome moet hulp krijgen van een god. Die god zal Augustus zijn'. (Een beetje vleierij kan geen kwaad :)

En voor de rode kleur van de hand staat als verklaring: ‘effect veroorzaakt door de bliksem’. Tja. Kan dat niet gewoon poëtische sfeerschepping zijn?

Als Horatius nog zou leven zou hij wellicht niet verrast zijn over het voortleven van zijn creaties. Hij was een soort Harry Mulisch van zijn tijd, geen last van bescheidenheid. In de Oden (3.30,1) zegt hij over zijn werk:

Exegi monumentum aere perennius
(Ik heb een gedenkteken opgericht, duurzamer dan brons...)