De duiven van Delphi

Een paar dagen geleden wandelde er een duif rond in mijn tuin en voor mijn voeten. Een mooi diertje met een zacht verenpak, dat zich zonder angst liet oppakken en wegzetten, uit mijn weg. Even later lag hij op zijn zij, dood. Wat nu? Aan de ringen rond zijn pootjes te zien was het een postduif, het geluk van de duivenmelker. Hoe kon ik de eigenaar het droevige nieuws melden? Heel eenvoudig. Op de ongelooflijk verzorgde website van de Nederlandse duivenbond NPO (op één van de ringen stond NL) kun je klikken op 'Duif gevonden?'. Via de informatie op de ringen had ik onmiddellijk het telefoonnummer van de eigenaar te pakken. En deze vertelde me dat zijn diertje gelost was in Pomerol en op weg was geweest naar zijn hok in Baarn. Een afstand van 1000 km. Jammer.

Bij mijn zoektocht had ik en passant geleerd dat de snelheid van een duif in 'mpm' wordt uitgedrukt, wat 'meters-per-minuut' betekent. Een prijsduif kan bijvoorbeeld 1700 mpm halen, wat ongeveer 100 km per uur is. Ik ontdekte ook dat de duivensport in België uitgevonden is, in het Antwerpse. Waar een klein land groot in kan zijn ;-)

De eersten die zouden begonnen zijn met het kweken van postduiven waren de Grieken, tenminste volgens de website van de NPO. Bij Herodotus vinden we links en rechts 'duivenanekdotes', bijv. een over de stichting van het orakel van Dodona in Griekenland, waaruit je in ieder geval kunt opmaken dat men wist dat duiven zeer lange afstanden aankunnen. Vanuit Thebe in Egypte was een zwarte duif neergestreken in het noorden van Griekenland en had de mensen daar met een mensenstem duidelijk gemaakt dat zij een tempel voor Zeus moesten oprichten. Het hele verhaal vind je hier (Her. Hist. II, 55 e.v.).

Een nog mooier verhaal vind ik de (onderbouwde) hypothese van Robert Temple, een wetenschapshistoricus, die ik gevonden heb in Ancient Inventions van James en Thorpe (1994 p.528 e.v. - het boek is een schatkamer, van harte aanbevolen). Zij behelst een andere orakelanekdote in Herodotus, Hist. I, 46 e.v. Temple heeft zichzelf afgevraagd hoe het mogelijk was dat orakels zoals Delphi vaak zulke accurate uitspraken konden doen. Geloof in bovennatuurlijke krachten en helderziendheid kun je hem zeker niet aanwrijven ;-)

Over welke accurate uitspraak gaat het? De steenrijke koning Croesus van Lydië voelt de hete adem van de Perzen in zijn nek en besluit een orakel te raadplegen over welke verdere stappen hij moet ondernemen. Maar voordat hij deze vraag stelt doet hij eerst een 'marktonderzoek': wélk orakel is eigenlijk betrouwbaar? Hij stuurt delegaties naar een aantal Griekse orakels en zelfs één in Libye met de opdracht exact 100 dagen na hun vertrek aan de orakels de vraag te stellen wat hij, Croesus, die dag voor bijzonders aan het doen is. Delphi slaagt met vlag en wimpel, want dat antwoord was helemaal en tot in de details correct.

Toch had Croesus moeite gedaan om iets totaal onwaarschijnlijks (volgens Herodotus) te doen: hij had op de honderdste dag een lam en een schildpad in een koperen ketel, met deksel, gekookt. En de Pythia had op dezelfde dag verklaard:

Tot mij dringt nu de geur van den stevig ompantserden schildpad,Daar hij in 't koperen vat tegelijk met het lamschvleesch gekookt wordt.
Koper is onder zijn lijf, en koper ook dekt hem van boven.

Recht in de roos.

Van de machtige beheerders van het orakel van Delphi was bekend dat zij overal in de klassieke wereld connecties hadden en onderhielden, zodat zij als geen ander van de actualiteit(en) op de hoogte waren. Zij wisten meestal ook al lang op voorhand met welke vragen delegaties het orakel tegemoet reisden, zodat zij op hun gemak een antwoord konden fabriceren. Ook dit had Croesus met zijn plannetje willen uitsluiten. Maar de connecties van Delphi in het Sardes van Croesus - en dit is de hypothese van Temple - hadden nog andere pijlen op hun boog, meer bepaald postduiven. De afstand tussen Delphi en Sardes is ongeveer 700 km in vogelvlucht. In zeven à acht uur kan een raceduif die afstand overbruggen. Als 'Delphi' het vragenuurtje uitstelt tot 's avonds hebben ze zelfs nog ruim de tijd om hun antwoord in mooie hexameters te gieten, zoals Herodotus vermeldt. Hetzelfde geldt volgens Temple ook voor de correcte profetieën over de afloop van veldslagen voordat iemand hier al van op de hoogte was: de duiven waren sneller dan boodschappers te paard en te voet.

De hypothese van Temple kan niet bewezen worden met rechtstreekse verklaringen uit de oudheid. James en Thorpe: "Temple's case is based on circumstantial details - as it would have to be, since the priests would have guarded their secret very carefully. But these clues are so persuasive that it can hardly be doubted that he has discovered the truth about an "advance news" system used by the oracles. There is a mass of literary evidence to show that the oracles kept cotes for pigeons, doves or other birds, ostensibly because they were sacred to the divinity who spoke through the oracle. For example at Dodona, in northern Greece, the priests were said to receive messages from the god Zeus by listening to the cooing of doves; the guild of priestesses who transmitted the oracles even called themselves the Rock Pigeons."

Ze geven nog voorbeelden, maar dat zou in dit bestek te ver voeren. Ik in ieder geval ben overtuigd.