Mulieres debent esse subditae maritis

Het blijft altijd nuttig, als er een discussie is over teksten, om de oorspronkelijke tekst bij de hand te hebben. Bij voorkeur een geautoriseerde. Door een autoriteit ter zake. Bijvoorbeeld in het welles-nietesspelletje rond de positie van de vrouw in de islam. Wat schrijft de koran erover, en wat de koranschriftgeleerden? Als ik die teksten lees prijs ik mij gelukkig dat ik niet als mohammedaanse ben opgevoed. De prille vorming in het katholieke vrouwdom van de jaren '50 was al meer dan genoeg. Dat is allemaal nu een wazige herinnering in een tijd dat de gelijkberechtiging van mannen en vrouwen eindelijk een feit is, zolang je buiten het R.K.Kerkgebied blijft.

Maar op onverwachte momenten wordt die herinnering plots springlevend. Zoals deze week, op de tentoonstelling 'De wereld van Lucas Cranach' in Brussel. Een tentoonstelling zonder toeters en bellen, maar rijk aan materiaal en ook weer niet teveel. Binnen de traditie van de 16e eeuw heeft Cranach een aantal vrouwen(naakt-)portretten neergezet die er mogen zijn. Interessant, eigenzinnig. Aan het eind van de tentoonstelling kom je in een nogal lege ruimte waar het slotstuk hangt: de 'Triptiek van Georg met de Baard, hertog van Saksen' (1534). Het middenstuk heeft een Man van Smarten, links en rechts zie je de sponsors van het werk, de hertog en de hertogin. Schitterend geschilderd, prachtige stofweergave.

Cranach zet geregeld teksten op zijn werken, vooral bij de vrouwelijke naakten, zedenlessen, die volgens de commentaren de vrijmoedige erotiek van de afbeeldingen moeten legitimeren. Meestal in het Latijn, wat het voor mij natuurlijk direct nog interessanter maakt. Ook de triptiek bevat twee tekstluiken (weliswaar zonder sensuele naakten) die van ver al opvallen, en benieuwd ging ik wat dichterbij staan. De beginwoorden gaven toch nog even een schok, zo'n tekst open en bloot en schaamteloos tegen de muur: Mulieres debent esse subditae maritis (vrouwen moeten ondergeschikt zijn aan hun echtgenoot). Een beetje verder lezen maakte ook duidelijk dat het geen koranverzen zijn: er wordt verwezen 'ad Ephe 5'.

Boven Georgs hoofd vinden we twee verwijzingen naar brieven van Paulus, boven hertogin Barbaras hoofd een verwijzing naar een brief van Petrus. Genoeg aanleiding voor mij om deze teksten uit de (weliswaar christelijke) oudheid op te zoeken. Dat de echte stichter van de christelijke beweging, Paulus, vrouwonvriendelijke uitspraken gedaan heeft is algemeen bekend. In deze tijd zou hij onmiddellijk rechtser dan Geert Wilders geklasseerd worden. Maar Petrus' opinies over de hierarchie in de staat liegen er evenmin om: in Iran zou hij ongetwijfeld op handgeklap onthaald zijn.

Het is duidelijk hoe Georg zijn maatschappij ziet: zij moet een overzichtelijke structuur vertonen, met een strakke hiërarchie, en gestoeld zijn op de bijbel. Het protestantisme is dan nog maar een kleine 20 jaar jong en heeft zich wel ontdaan van de corrupte Roomse clerus, maar Georg blijft de katholieke kerk, en haar gezag, trouw.
Hier is de transcriptie (tussen rechte haakjes de stukken die ik niet helemaal kon lezen):

Boven Georg: Mulieres debent esse subditae maritis sicut deo. Mariti debent diligere uxores sicut corpus suum. Quilibet diligat uxorem sicut se ipsum. Uxor timeat maritum.
Ad Ephe 5
Mulieres habeant honestum vestitum cum discretione.
Ad Timoth [2]
(Vrouwen moeten ondergeschikt zijn aan hun echtgenoten zoals aan God. Echtgenoten moeten hun echtgenotes liefhebben zoals hun eigen lichaam. Al wie zijn echtgenote liefheeft (doet dat) zoals zichzelf. De echtgenote moet ontzag hebben voor haar man. Paulus, Ad Ephesios 5 Vrouwen moeten eerbare kledij dragen, met ingetogenheid. Paulus, Ad Timotheum 1,2)

Boven Barbara: Estote [subiecti] omni humanae creaturae propter deum, sive regi sicut praecipuo, sive principibus [tamquam] a rege missis in vindictam malorum laudem vero bonorum quia sic est voluntas dei.
Pet secundo(Jullie moeten je aan iedere menselijke instelling onderwerpen, ter wille van God, hetzij aan de koning, als de voornaamste, of aan de prinsen als gezonden door de koning tot bestraffing van de slechten en tot lof dan weer van de goeden, want zo is de wil van God. Petrus 2, 13-15)

Voor wie een bijbel in huis heeft loont het de moeite de geciteerde teksten nog eens door te lezen. Twee zaken worden dan duidelijker in perspectief gezet: Georg heeft een eigen ingekorte pregnante versie laten neerschrijven door Cranach, kwestie van zeker te zijn dat hij goed begrepen zou worden. De man is de baas in het huishouden en de koning is de baas in de staat. Dit is de wil van God. Een tweede overweging geldt de autoriteit van deze teksten nu: die bestaat niet meer. Het christendom kan perfect leven met de relativering van de vrouwonvriendelijke en andere uitspraken in de bijbel als historisch geklasseerd. Passé. Onze westerse cultuur gehoorzaamt aan lekenwetten, die in overleg gemaakt, veranderd of afgeschaft kunnen worden. Door mensen. Voor een mohammedaanse vrouw kan dat jammer genoeg niet met de koran. Zeggen autoriteiten terzake.

Om de westerse Verlichting te vieren druk ik hiernaast de Venus van Cranach af, gekleed cum discretione ;-)